संसारी म थियाँ बडो हुन गयाँ दर्शन् मिलेथ्यो जसै।

यो भाग्योदय हो बुझ्याँ पनि यहाँ दर्शन् मिल्याको उसै।।

मैले गर्नुछ काम् कउन् हजुरको चाँडो उ आज्ञा हवस्।

त्यो काम् सिद्ध गराउँला हजुरको आनन्द मन्मा रहोस्।।2।।

भूको भार म दुष्ट मारि हरुँला जान्छू अयोध्या महाँ।

भन्न्या येति वचन् गरी कन हजुर् पाल्नू भयेथ्यो यहाँ।।

यस्तो हो तर गादि दीन दशरथ् राजाजिका मन् भयो।

ख्वामित्ले अब राज्यमा भुलिदिया भार् हर्नु काम् ता रह्यो।।4।।

सन्तोष्ले दशरथ्जिका मन विषे आनन्दमङ्गल् भयो।

राम्लाई अब राज्य द्यूँ भनि उसै मन् यस् लहड्मा गयो।।

यस्तो मन् हुन गो र डाकि गुरु थ्यैं यस्तो हुकुम् भो पनी।

भोली राज्य म दिन्छु पुत्र कन सब् सामग्रि ल्याऊ भनी।।6।।

मन्त्रीलाइ अह्राइ राघवजिका साथ्मा वशिष्ठै गया।

पैल्है श्री रघुनाथले गुरु भनी सम्मान गर्दा भया।।

हे त्रैलोक्यपते गुरू हुन त हूँ तिम्रो म क्या हूँ गुरू।

इन्का हुन् इ गुरू भनेर इ सबै भन्छन् भनुन् लौ बरू।।8।।

भोली हुन्छ तिलक् हजुर् कन यहाँ सामग्रि जम्मा भयो।

पृथ्वीमा सुकला हवस् हजुरको सब् शास्त्रले भन्छ यो।।

सब् इन्द्रीय जितेर आज उपवास् गर्नू सिताले सँगै।

आज्ञा पाउँ म जान्छु काम् छ बहुतै सब् काम् विचार्छू म गै।।10।।

राजाले त खतम् गर्या दिन भनी क्या गर्दछिन् कैकयी।

यस्मा विघ्न कदापि पर्न नदिउन् लक्ष्मी र दुर्गा भई।।

कौशल्या पनि यो विचार् गरि तहाँ गर्थिन् पुजा देविको।

द्यौताका मनमा भन्या ठहरियो काम् विघ्न गर्नू निको।।12।।

वाणीका वशमा पर्याकि छँदि ती जाहाँ थिइन् कैकयी।

काम् बित्ला भनि चट्पटाइ तहिं झट् त्यो मन्थरा गै गई।।

नाना छल् गरि ठिक्क पारि कन सब् वृत्तान्त विस्तार् भनी।

द्वी वर् छन् तिमि मागि ल्यौ भनि ठुलो सूचन् गरी यो पनी।।14।।

सुन्दर् वस्त्र निकालि फालि कपडा मैला शरिर्मा धरिन्।

आभूषण् कन फ्याँकि खूप रिसले खाली जमिन्मा परिन्।।

सज्जन् बेस् सुमती पनी कुमतिका सङ्ले त बिग्री गयो।

भन्छन् जो दुनियाँ उ लक्षण यहाँ ठिक् कैकयीमा भयो।।16।।

केटीका इ वचन् सुनी कन डराइ राजा नजिक्मा गया।

कैकेयी कन क्यान यो रित गर्यौ बात् खोल भन्दा भया।।

जो भन्छू म पुर्याउँला भनि शपथ् खाँदा जसै बात् गरिन्।

राजा वृक्ष सरी गिर्या पृथिविमा यस्मा बहुन् जिद् गरिन्।।18।।

त्यो रात् वर्ष समान् व्यतित् हुन गयो राजा ति मूर्छा भया।

सब् सामग्री तयार् गरीकन बिहान् मन्त्री हजुरमा गया।।

देख्या चाल् र महाविचार् हुन गयो सोध्या पर्यो क्या भनी।

विस्तार पाइ सुमन्त्र राम् लिन गया आया तहाँ राम् पनी।।20।।

गाह्रो कत्ति नमानि जान्छु वनमा राजा त बोलुन् भनी।

बोल्याको प्रभुको वचन् सुनि तहाँ बोल्छन् ति राजा पनी।।

हे राम्चन्द्र मलाइ आज तिमीले बाँधेर राज्यै गरी।

झुट्टा दैखि बचाउ पाप् तिमि कनै लाग्दैन यस्तो गरी।।22।।

सुमित्राले भन्दा पछि पलक माइका खुलि गयो।

प्रभूलाइ देख्ता अधिक मन सन्तोष् पनि भयो।।

खुसीले काख्मा ली कन जब भनिन् खाउ कछु भनी।

सुनी राम्ज्यू भन्छन् अब त कति खाँला नि म पनी।।24।।

वचन् सुन्दा मूर्च्छा परि कन उठ्याकी छँदि तहाँ।

भनिन् कौशल्याले अब म तिमिलाइ छोड्दछु कहाँ।।

भन्या राजाले ता तर म तिमिलाइ रोक्दछु यहाँ।

कि साथै लैजाऊ म कन तिमि जान्छौ अब जहाँ।।26।।

नजर् दी राम्ज्यूमा अरु सित उठ्याको रिस बढाइ।

गर्या बिन्ती राम् थ्यैं अब भरत थ्यैं गर्दछु लडाइ।।

हजुर्को राज् हन्र्या जति जति त छन् मार्छु सबलाइ।

पितै बाँध्छू पैल्हे भनि कन भन्या क्या छ अरुलाइ।।28।।

सुन्यौ भाइ संसार्मा शरिर अति कच्चा छ जनको।

शरिर् कच्चा जानी नगर तिमि रिस् कत्ति मनको।।

सबै भोग् चञ्चल छन् बिजुलि सरि एक् छिन् न रहन्या।

विचार् यस्तो राखी सहु तिमि बडो हुन्छ सहन्या।।30।।

देश् देश्का बाटुलिन्छन् बुझ तिमि मनले बाटका पाटि माहाँ।

बात्चित् गर्दै रहन्छन् खुसि सित मनले बन्धु झैं राति ताहाँ।।

प्रातः काल् भो जसै ता उठिकन ति सबै दस् दिशा लागि जान्छन्।

बन्धूको सङ्ग यस्तै बुझि कन गुणिले दुःखसुख् एक मान्छन्।।32।।

जुन् यस् देह निमित्त यो रिस गर्यौ चिन्छौ कि कस्तो छ यो।

हाड् मासू र रगत् नसा यति कुरा जम्मा भई बन्छ यो।।

विष्ठा हुन्छ कि भस्म हुन्छ पछि तक् बाँच्तैन यो ता कसै।

यस्का खातिर घात् गर्यौ पनि भन्या पाप्मात्र लाग्ला उसै।।34।।

यस्तै हो सुन कर्मका वश हुँदा बस्तैन एक् ठाम् रही।

कस्तै कोहि हवस् अवश्य करले जानू छ जाहाँ गई।।

कर्मैको फल भोग गर्छ दुनियाँ यै चित्तमा लेउ भाइ।

आमैले यहि बात् बुझीकन बिदा दीनू हवस् हामिलाइ।।36।।

लक्ष्मण्लाइ हिंड लौ भन्या र रघुनाथ् सीता भयामा गया।

सीतालाइ तिमि ता घरै बस भनी पैल्हे त भन्दा भया।।

पङ्खा छत्र चमर् रहित् प्रभु कनै देख्ता त शङ्कित् भइन्।

क्या कारण् हुनगो भनीकन सिता हात् जोरि साम्ने भइन्।।38।।

यस्ता बात् प्रभुका सुनी कन तहाँ सीताजि मूर्छा परिन्।

पैल्हे ज्योतिषिको कुरो सब कही छोड्दीन सेवा भनिन्।।

सीताका यति बात् सुन्या र खुसि भै साथै सिताजी लिया।

ब्राह्मण् खूसि सदा रहुन् भनि तहाँ दौलत् बहूतै दिया।।40।।

बीदा हून पिताजि थ्यैं जब सिता लक्ष्मण् लि राम्ज्यू गया।

यस्तो देखि असह्य भो र दुनियाँ सब् शोक गर्दा भया।।

सीताराम् कन दुःख यो हुन गयो कैकेयि दुष्टै भई।

सीता आज कसोरि दुःख सहनिन् घोर् जङ्गलैमा गई।।42।।

हे लोक् हो अति गर्दछौ तिमि त शोक् यो शोक ता छाडि द्यौ।

साक्षात् विष्णु इ हुन् भनेर मनले श्री रामलाइ जानि ल्यौ।।

पृथ्वीको सब भार् हरेर रघुनाथ् फिर्छन् इ जान्छन् कहाँ।

साँचा हुन् इ कुरा अवश्य तिमिले खेद् कीन मान्यौ यहाँ।।44।।

आज्ञा जान मिलोस् पिताजिकि पनी जान्छू सदा खुस् म छू।

दुख् पाउनन् कि भनी पिताजिकन शोक् मन्मा न लागोस् कछू।।

कैकेयी यति बात् सुनी खुसि भई बस्तर् पुराना दिइन्।

लाया श्री रघुनाथले ति कपडा सीताजिले ता लिइन्।।46।।

दुष्टे आज सिताजिलाइ किन यो वस्तर् पुराना दियौ।

यस् काम्ले जति छन् यहाँ इ सबको प्राण् खैचि ऐल्हे लियौ।।

कैकेयी सित बात् वशिष्ठ गुरुले येती गर्याथ्या जसै।

बीदा भै रघुनाथ् चढ्या रथ विषे सम्पूर्ण रोया तसै।।48।।

फिर्नन् ता रघुनाथ् सँगै फिरियला जानन् चलौंला सँगे।

राम्लाइ छोडि यहाँ कसो गरि बसौं काहाँ बसौंला न गै।।

यस्तो सुर् प्रभुले बुझी कन तहाँ युक्ती गर्या छल्नको।

प्रातःकाल भयो उठेर झटपट् मन्सुब् गर्या चल्नको।।50।।

सुन्दर् वृक्ष थियो ठुलो तिर विषे एक् शिंशपाको तहाँ।

दोस्रो वास् रघुनाथको तहिं भयो त्यै वृक्षका तल् महाँ।।

फल् फुल् ली कन भेट्नलाई गुहजी आया बडा हर्षले।

निर्मल् देह भयो तसै बखतमा श्रीरामका स्पर्शले।।52।।

कौनै फल्फुल खानु छैन अरुले केही दिउन् ता पनी।

भन्न्या यो मनमा छ थाम्छु मनको आफ्नू प्रतिज्ञा भनी।।

मेरै हौ तिमि राज्य जो छ उ पनी मेरै छ भन्दा भया।

बर्को दूद घसी जटा मुकुट झैं पारेर बाँद्धा भया।।54।।

भन्छन् लक्ष्मण्लाइ भाइ फजिती खुप् कैकयीले दिइन्।

राजालाइ वशमा गरेर बहुतै हुर्मत् प्रभूको लिइन्।।

लक्ष्मण् बात् सुनि भन्दछन् गुहजिका दिल् भित्र ठंडा गरी।

लाग्या सुन्न पनी तहाँ गुहजिले तन् मन् वचन् सब् धरी।।56।।

धीरा भै रहनू विपत्ति सहनू कस्तै परुन् ता पनी।

कैल्हे मोह विषे न पर्नु जनले माया छ संसार् भनी।।

यस्तै बात् सुनि रात् बित्यो गुहजिका राम्का नजिक्मा रही।

गङ्गा तर्न हुकुम् भयो प्रभुजिको ताहाँ उज्यालो भई।।58।।

गङ्गा पार् तरि मिर्ग मारि पकुवा तारेर खाया तहाँ।

तेस्रो वास् रघुनाथको तहिं भयो एक् वृक्षका तल् महाँ।।

चौथो वास् रघुनाथको हुन गयो आश्रम् भरद्वाजको।

राम्ज्यूको ऋषिले गर्या स्तुति तहाँ सुर् जानि काम्काजको।।60।।

वाल्मीकी कन भन्दछन् रघुपती क्यै दिन् रहन्छू यहाँ।

कुन् जग्गा बढिया छ सब् तरहले होला सुबिस्ता कहाँ।।

सून्या वाल्मिकिले मनुष्य सरि भै राम्ले गर्याका कुरा।

सोही माफिक बिन्ति बात् पनि गर्या वाल्मीकि छन् झन् पुरा।।62।।

व्याधा हूँ अधिको म सप्तऋषिका निर्मल् कृपाले गरी।

वाल्मीकी भनि नाम् चल्यो जब जप्याँ राम्नाम उल्टा गरी।।

उल्टै नाम कि ता छ यस्ति महिमा विस्तार धेर् क्या कहूँ।

गङ्गाका र इ चित्रकूट गिरिका बिच्का जगामा रहू।।64।।

बर्को दूद घसी जटा मुकुट झैं बाँध्या दुवै भाइले।

फिर् लौ जा भनि यो हुकुम् तहिं दिया राम्ले सिता माइले।।

गङ्गा पार् रघुनाथ् गया नजरले हेर्दा कठिन् भो तहाँ।

छोड्याँ देख्न जसै रुँदै रथ लिई दौडेर आयाँ यहाँ।।66।।

वाक्शर्ले अति ताप् भयो र दशरथ् भन्छन् मलाई कती।

भन्छ्यौ मर्न बखत् यसै हुन गयो छाड्यो शरिर्ले गती।।

ऐल्हे मर्छु सराप् पनी छ तिमिले खुप् पुत्रशोक्ले गरी।

जस्तै हामि मर्यौं उसै गरि मर्या ठूलो विपत्ती परी।।68।।

प्रातःकाल भयो वशिष्ठ गुरु झट् मन्त्री लि दरबार् गया।

तेल्मा ती दशरथ्जिलाई धरि फेर् छोरा झिकाई लिया।।

चाँडै आउनको वशिष्ठ गुरुको आज्ञा छ भन्न्या सुनी।

दूतैका सँग लागि भाइ कन ली आया भरत्जी पनि।।70।।

कैकेयी कन गालि दी कन तहाँ दुःखी बहूतै भया।

कौशल्याजि जहाँ थिइन् तहिं रुँदै धाउँदै भरत्जी गया।।

हे मातर् मनमा कदापि न परोस् मत् छैन मेरो रती।

पाप् लागोस् कछु मत् भया गुरुजिलाइ काटेर मार्या जति।।72।।

नाना तत्त्व कही तहाँ भरतको सब् शोक् गुरूले हर्या।

सब् आज्ञा गुरुको लिई भरतले काम्काज् पिताको गर्या।।

राजाको किरिया जसै गरि सक्या दान्को असङ्ख्यै गरी।

तेस् बिच्मा मनले विचार् भरतले राख्या बहुत् शोक् गरी।।74।।

बाबाको छ हुकुम् यहाँ भरतले राज् गर्नु राम्ले गई।

चौधै वर्ष तलक् बसुन् वन विषे मानो मुनीश्वर् भई।।

सीताराम् यहि बातले वन गया याहाँ हजुर्ले पनी।

गादी चढ्नु हवस् हुकुम् दिनु हवस् यो राज्य मेरो भनी।।76।।

गया जाहाँ सीतापति म पनि जान्छू अब तहाँ।

फगत् एक् कैकेयी यहिं बसि रहुन् छोड्दछु यहाँ।।

फलाहारी हुन्छू सिर भरि जटा धारि वनमा।

म भोली जान्याछू हिंडि कन विचार् यै छ मनमा।।78।।

सबै माता भ्राता गुरु सहित सब् फौज पनि ली।

फगत् सीताराम्का चरणतलमा चित्त पनि दी।।

भरत् गंगा पौंच्या गुहजि कन शङ्का हुन गयो।

ठुलो लस्कर् देख्या न बुझि कन तार्नै डर भयो।।80।।

जसै देख्या आँसू गह भरि धरी शोक् पनि गरी।

कहाँ मिल्छन् सीतापति म कन भन्दा घरि घरी।।

जसै सिर् पाऊमा गरि ति गुहले ढोग् पनि दिया।

भरत्ले अङ्कैमाल् गरुँ भनि उठाई कन लिया।।82।।

अहो मेरा खातिर् वन वन सिताजी पति सँगै।

कुशासन्मा सुत्छिन् न त यसरि सुत्थिन् अघि कतै।।

अहो धिक्कार् मेरी जनमजननी कैकयि भइन्।

इनैले गर्दैमा पति सँग सिताजी वन गइन्।।84।।

सब् विस्तार बताइ ताहिं गुहले गंगाजि तारी दिया।

ताहाँ देखि भरत् चली पुगि गया जाहाँ भरद्वाज् थिया।।

एक् दिन् ताहिं मुकाम् गर्या भरतले सम्मान् ऋषीले गर्या।

बिल्कुल् सैन्य जती थिया भरतका मेज्मानिले छक् पर्या।।86।।

डेरा देखी भरत्जी तहिं नजिक गया पाउका छाप देख्या।

श्रीराम्का पाउका छाप् चिह्नि कन खुसिले माथले ताहिं टेक्या।।

भन्छन् धन्न्यै रह्याँछू सहज न मिलन्या पाउका छाप देख्याँ।

ब्रह्माजीले न पाउनू छ त पनि सहजै माथले आज टेक्याँ।।88।।

देख्या पाऊ पर्याको गह भरि बहँदा अश्रुधारा धर्याको।

सब् राज्यै तृण् बरोबर् गरि कन बहुतै आफुमा मन् गर्याको।।

यस्तो देखी कृपाले भरत कन तहाँ काखमा राखि लीया।

यस्तो मन् हो भरत्को बुझि रघुपतिले खुप् कृपादृष्टि दीया।।90।।

गंगास्नान गरी तिलाञ्जलि दिया फेर् पिण्डदानै पनी।।

फल् फुल्ले रघुनाथले तहिं दिया पाउन् पिताले भनी।।

तेस् दिन्मा उपवास् गर्या जब बित्यो रात् फेरि गंगा गया।

गंगास्नान् गरि फेर् फिरेर मढिमा आयेर बस्ता भया।।92।।

ख्वामित् हजुर्को म त दास पो हूँ।

यो राज्य गर्ना कन योग्य को हूँ।।

यो गादि ता याहिं हजुरको हो।

मैले त सेवा गरि बस्नु पो हो।।94।।

वेला त यो होइन जान वन्मा।

मेरा त यै निश्चय हुन्छ मन्मा।।

जाऔं घरै फर्कि सधाइ जावस्।

मेरी इ माता सित रिस् न आवस्।।96।।

हे भाइ गर्छौ किन आज जिद्दी।

फिर्नू असल् छैन र काम् न सिद्धी।।

जान्छू म वन्मा तिमि फर्कि जाऊ।

यस् राज्यको काम् तिमिले चलाऊ।।98।।

ई बात् भरत्ले जब सुन्न पाया।

फेरी चरण्मा परि बिन्ति लाया।

हे नाथ् पिता हुन् मतिहिन् भयाका।

स्त्रीका त साह्रै वशमा पर्याका।।100।।

यस्तो भरत्ले जब जिद्दि लीया।

उत्तर् प्रभूले पनि फेरि दीया।।

फर्कन्न भैय्या तिमि फर्कि जाऊ।

पिताजिलाई पनि दोष् न लाऊ।।102।।

उत्तर् प्रभूको सुनि दुःख मान्या।

फेरी चरण्मा परि बिन्ति लाया।।

फिर्नू हवस् ख्वामित बिन्ति गर्छु।

यस् दण्डकारण्य विषे म जान्छु।।104।।

हुकुम् यस्तो सूनी भरत पनि राम्का चरणमा।

परी बिन्ती गर्छन् म त रघुपते छू शरणमा।।

चरण् बाहिक् एक् छिन् रहन पनि ताप् हुन्छ मनमा।

न फर्क्या ख्वामित्का पछि पछि म ता जान्छु वनमा।।106।।

दिया सूचन् राम्ले गुरु कन बुझाऊ तिमि भनी।

गुरूले एकान्तै लगि कन भरत्जी कन पनी।।

बुझाया बात् खोली कन सुन इ जो हुन् रघपति।

जगन्नाथ् साक्षात् हुन् त्रिभुवनपतीका अधिपति।।108।।

प्रभूकै इच्छा हो नतर कसरी कैकयि पनी।

वनै जाउन् भन्थिन् प्रभु कन रती तुल्य न गनी।।

कुरो यस्तो जानी न गर तिमि यो आग्रह यहाँ।

भूमीको भार् टारी कन पछि त जान्छन् प्रभु कहाँ।।110।।

हे नाथ् तत्त्व सुन्याँ म फिर्छु अब ता जान्छू अयोध्या महाँ।

पूजा गर्न दिनू हवस् हजुरका एक् जोर् खराऊ यहाँ।।

यस्तो बिन्ति गरी प्रणाम् वरिपरी घुम्दै भरत्ले गर्या।

आफ्ना साफि खराउ दी प्रभुजिले सब् ताप् भरत्को हर्या।।112।।

हे नाथ् दुर्बुद्धि आई अति फजिति दियाँ राज्यको घात् गराई।

मायाले मोह पार्दा मन पनि भुलि गै मेरि बुद्धी हराई।।

क्यारूँ नाथ् आज रुन्छू विपति परि गयो आज यो चेत पायाँ।

कठ्पुतली झैं नवाउँछिन् त्रिभुवनपति सब् धन्य छन् तिम्रि माया।।114।।

हाँसी सीतापतीले पनि अभय दिया जो भनायाँ भन्यौ सो।

दोष् तिम्रो छैन यस्मा बुझ तिमि मनले मेरि इच्छा त हो यो।।

मन्मा सन्तोष पाउ म कन दिन दिनै सम्झँदै दिन् बिताऊ।

छुट्नन् सब् कर्म तिम्रा रतिभर मनमा शोक् न राखेर जाऊ।।116।।

नन्दीग्राम्मा सर्याका भुमिशयन गरी रोज् फलाहार् गर्याका।

एक् गट्ठा सब् जटाको गरि कन ति खराउ गादि माथी धर्याका।।

गर्थ्या सब् राज्यको काम् त पनि सब कुरा गादिमा बिन्ति गर्दै।

यस्तै रित्ले बिताया दिन भरतजिले राममा चित्त धर्दै।।118।।

पूजा सीतपतीको गरि कन ऋषिले पाउमा बिन्ति लाया।

वृद्धा छिन् पत्नि मेरी सकल विषयमा एक् रती छैन माया।।

भीत्रै छन् आज दर्शन् दिन मढुलि विषे भीत्र सीताजि जाउन्।

सीताजीलाइ पाइ अब त ति बुढिले जन्मको सार पाउन्।।120।।

सीताले पाउमा सिर् धरि कन बहुतै प्रेम् बुढीमा बढाइन्।

जोर् जोर् कुण्डल् र सारी दिइ कन बुढिले अंगराग् फेर् चढाइन्।।

यस्ले शोभा निरन्तर दृढ पनि रहला यो पनि बिन्ति लाइन्।

सीताजी लाइ आशिष् दिइ ति अनसुयाले बहुत् हर्ष पाइन्।।122।।